اداب و رسوم جالب همدانی ها برای دختر دم بخت در شب یلدا، از چله زری تا عمو چله جون - وبلاگ سیما

به گزارش وبلاگ سیما، مردم استان همدان در شب یلدا مراسم های مختلفی را برگزار می نمایند که بخشی از آن ها را در این گزارش می خوانیم.

به گزارش خبرنگار ،در همدان، چند ماه قبل از فرارسیدن زمستان، کدبانوی خانه در فکر شب چله است و آغاز به تهیه خوراکی ها و شب چره شب چله می گردد. قبلا دم مویز و شانی (شانی یا شاهانی از انگور شاهانی گرفته می گردد و مانند مویز درست می گردد) را می گیرد و تخمه های هندوانه را خندان و برشته می نماید. در شب اول چله، وقتی که تمام اهل خانه دور هم جمع شدند، کدبانوی خانه کشمش، مویز، شانی، هندوانه و تخمه خربزه و هندوانه می آورد و روی کرسی می گذارد. وقتی که خوردنی ها و بگوبخند ها تمام شد، یک تکه پارچه تازه آب ندیده می آورند؛ یک نفر از زنان مسن و با کمال که شعر از حفظ دارد، شعر می خواند و دختربچه کوچک و معصومی روی همان پارچه آب ندیده سوزن می زند. حاضران مجلس در دل نیت می نمایند. خواندن هر شعر که تمام شد، کسی که نیت نموده، شعر را جواب نیت خود می داند.

در برخی خانواده ها رسم است که شب چله بیشتر در خانه بزرگ خانواده جمع می شوند و تمام میوه ها و خوراکی های زمستانی را می خورند. آن ها همه میوه های زمستانی را روی کرسی یا وسط اتاق می چینند و به آن دست نمی زنند تا مرد خانه یا بزرگ تر خانواده بیاید و قسمت کند.

یکی دیگر از رسوم شب چله فرستادن شب چله ای برای عروس عقد نموده است. عروس هم در عوض چیزی مانند پارچه پیراهنی برای داماد می فرستد.

در نهاوند کدبانوی خانه شب چره شب یلدا را از اوایل پاییز آماده می نماید. او در شب چله بعد از خوردن شام، خوراکی ها را روی کرسی می گذارد و بعد از خوردن شب چره، یکی از اعضای خانواده با صدای بلند شاهنامه فردوسی می خواند. در آبادی دره میانه سفلی ملایر یکی دو روز که به شب سی ام آذر ماه باقی مانده باشد، زن های آبادی هر چه لباس، فرش خانه، ظرف غذاخوری و ظرف چای خوری دارند سرچشمه می شویند تا برای برگزار کردن مراسم شب آخر پاییز یا شب چله زری آماده باشند. آن ها در شب آخر پاییز همراه با سایر اهالی آبادی دره میانه سفلی مراسم چله زری را برگزار می نمایند. آن ها در قالب این مراسم شمع های روشن را در یک سینی ورشو می گذارند و دو بشقاب نقل رنگارنگ را روی کرسی می گذارند. سپس با بانگ یکی از کاسبان آبادی بالای بام خانه می فرایند و خانواده هایی که دختر ازدواج ننموده دارند نام دختران را روی چند پاره کاغذ می نویسند و به میان یک کلاه نمدی می ریزند و آن را به دست بزرگ آبادی می دهند. سپس نام یک دختر از داخل کلاه درمی آید و به اصطلاح قرعه چله زری به نام این دختر میفتد. سپس لباس عروس به دختر می پوشانند و او را روی تختی که روی بوم قرار داده شده، می نشانند. اهالی آبادی دور تخت جمع می شوند و با خواندن شعر بزم عروسی را گرم می نمایند.

سپس از هر خانه یک شمع می آورند و دور عروس که روی تخت نشسته، روشن می نمایند. تمام زن ها و مرد ها دستشان را روی شمع می گیرند و به صورتشان می مالند. سپس بچه ها را از دور چله زری رد می نمایند و چله زری از نقل های رنگی دور و برش دو نقل به هر زن و مردی می دهد. زن نقلش را به شوهرش و شوهر نقلش را به زنش می دهد و نیت می نمایند که به حق پیامبر اکرم همچنان که از دست چله زری نقل خورده اند، تا سال بعد با هم شیرین باشند. سپس دو زن چله زری را از روی تخت بلند می نمایند و بعد پدر دختر اناری به او می دهد. دختر انار را ریز می نماید و دانه های آن را در کاسه چینی می ریزد. سپس یک دانه از انار را به نیت شوهر کردن می خورد. زن ها نیز جام های پرآب روی طاقچه را می آورند و مرد ها را از مجلس بیرون می نمایند. جام های پرآب پیش از برگزاری مراسم چله زری از آب چشمه پر شده بوده اند و روی طاقچه و به سمت قبله قرار گرفته بودند.

چله زری در مراحل پایانی مراسم دست خود را با آب جام ها می شوید و با زن ها و دختر ها روبوسی و خداحافظی می نماید.

مراسم عمو چله جون هم دو روز به شب چله مانده، برگزار می گردد. در قالب این مراسم تمام اهالی آبادی به امید اینکه عمو چله در شب چله مهمانشان گردد، هر چه فرش و لحاف دارند در آب رودخانه می ریزند و تمیز می نمایند. در شب چله هم نزدیک غروب، چراغ خانه ها را روشن می نمایند. پسر کوچک خانواده در زمان خوردن شام به بیرون خانه می رود و از عمو چله اجازه می گیرد تا شام بخورد. سپس والدین او از داخل خانه می گویند عمو چله جون اجازه داد، تو هم بیا و شامت را بخور.

بعد از شام چند نوع خوراکی از جمله شیر و شکر روی کرسی گذاشته می شوند تا خانواده شب شادی را در کنار هم بگذرانند و با دعای عمو چله جون سال خوبی را در پیش رو داشته باشند.

منبع:کتاب جشن ها و آداب و معتقدات زمستان نوشته سید ابوالقاسم انجوی شیرازی