از ابرکوه تا خامنه؛ آشنایی با کهن ترین درخت های ایران - وبلاگ سیما

به گزارش وبلاگ سیما، درخت از دیرباز نزد ایرانیان صندلی ویژه ای داشته و به اسم یکی از نمادهای مهم در ایران باستان شناخته می گردد. در نگاره ها و آثار باستانی مانند حجاری های دوره هخامنشی در تخت جمشید، نماد درخت آورده شده است. اعتقاد ایرانیان به درختان ناشی از نقشی بوده که در اعصار گذشته در زندگی آن ها داشته است. در اساطیر ایرانیان درختان کهنسال مقدسند چنانکه زرتشت می گوید هر شخص درخت کهنسالی را قطع کند، خویشی از او می میرد.

در اوستا آسیب رساندن به درختان گناه عظیمی محسوب می گردد. امرداد فرشته نگهبان گیاهان بوده و به نظر ایرانیان قدیم درختان انسان های خوب و نیک کرداری بوده اند که پس از مرگ تبدیل به درخت شده اند تا زندگی جاوید بگیرند و این موضوع به اشکال گوناگون در بین ملل مختلف عقیده ای رایج به تعداد می آید. زرتشت درختکاری و آبادانی زمین را کردار نیک می دانست است.

د رخت سرو، انجیر، انار، مورد و چنار از مقدس ترین درختان در نزد ایرانیان به تعداد می رفتند که بعضی از باورهای قدیمی درباره این گونه از درختان به روزگار ما هم رسیده است اما پاسداری از منابع طبیعی همچون درخت، همچون بسیاری از آیین ها، باورها و آداب و رسوم باارزشی که نیاکان برای ما به ارث گذاشته اند، در طی قرن ها به فراموشی سپرده شده است.

فقط 14 درخت روی زمین وجود دارد که پیش از تولد حضرت مسیح هم وجود داشته اند؛ سرو ابر کوه، یکی از این 14 درخت است. بیش از 90 درخت کهنسال در کشور ثبت ملی شده اند و نخستین درخت کهنسالی که به ثبت ملی رسیده، سرو ابرقو است. در فرهنگ ایرانیان قدیم آمده است، سرو به دلیل آن که درختی همیشه سبز است، همیشه در ایران اهمیت خاصی داشته است و سرو کهنسال ابر کوه هم که آن را سرو زرتشت می نامند، نمادی ازآن به تعداد می رود.

سرو ابرکوه؛ کهن ترین موجود زنده ایران

سرو ابر کوه، کهن ترین موجود زنده ایران با قدمتی بیش از چهار هزار و پانصد سال است. سرو ابرکوه به اسم دومین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده جهان به نام پارسیک شناخته می گردد. این سرو در قسمت جنوب غربی شهر ابرکوه واقع شده و معروفیت و اهمیت تاریخی به این شهر داده است. این درخت چهار هزار و 500 ساله، بعد از قله سرفراز دماوند در تهران، دومین اثر طبیعی ایران بوده که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. تنه این درخت، قطری حدود 5/4 متر دارد که محیط تنه آن روی زمین به 5/11 متر می رسد، بعلاوه شاخه های آن 85/1 متر قطر دارند و ارتفاع آن 35 متر و محیط آن 18 متر است.

در اوایل سال 2010 میلادی، روزنامه چاینادیلی درگزارشی ویژه، نام10 درخت کهنسال جهان را خاطرنشان کرد که در میان آن ها، سرو ابرکوه با بیش ازچهار هزار و 500 سال قدمت در استان یزد، در رده دوم این فهرست به چشم می خورد و به اسم دومین ارگانیسم زنده روی زمین معرفی گردید. مسوسلاه در کوهستان های کالیفرنیای آمریکا، با سنی معادل چهارهزار و 800 سال، کهنسال ترین میراث طبیعی جهانست. درختی به نام آلرک در پارک ملی شیلی با 3600 سال عمر در ردیف سوم و درخت سروی به نام سناتور با 3400 سال عمر در پارک ملی فلوریدا، در رده چهارم قرار دارند.

چند سال پیش هم دانشمندان کشور ژاپن و روسیه پس از بازدید از سرو ابرکوه، عمر آن را تا هشت هزار سال تخمین زدند اما الکساندر روف، دانشمند روسی عمر این درخت را بین چهار هزار تا چهار هزار و500سال برآورد نموده است. جالب است بدانید که مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران می نویسد: یکی از چند سروی که در ایران دیده ام ،سرو خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان روی زمین تنیده ابرکوه فرو می آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی، سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می خواند.حمدا… مستوفی هم در کتاب نزهة القلوب که در سال 740 هجری قمری تالیف شده، درباره این سرو آورده است : آنجا سروی است که در جهان معروفیتی عظیم دارد.

چنان که سرو کشمیر و بلخ معروفیتی داشته و اکنون این از آن ها بلندتر و عظیم تر است. در اسطوره های ایرانی سرو ابرکوه را با اسم درخت زرتشت یاد نموده اند و کاشت این سرو را به حضرت زرتشت نسبت می دهند و معتقدند که زرتشت، وقتی در اسفند به ابرکوه رسید، بذر سرو را در این دشت کاشت و به مردم این شهر نوید داد که درختی ماندگار در شهرشان خواهند داشت که تاریخ پادشاهان را از سر می گذراند، در کتب چنین آمده است: زرتشت، چون موسم اسپند به ابرکوه رسید، با دست خود بذر سرو بر این دشت فشاند و بر مردمان نوید داد که درختی در آن میان بماند تا ببیند درفش فرزندش بهرام، پادشاه صبح دم رستاخیز را.

بعضی دیگر از مورخان معتقدند نهال این درخت را یافِث ، پسر نوح نبی پس از طوفان معروف، در محل فعلی غرس نموده است. یافث در عهد عتیق به اسم یکی از پسران نوح نامیده شده است. در میان مردم او به اسم جوان ترین پسر نوح معروف شده ولی بعضی متون او را پسر ارشد نوح می دانند. او و همسرش از جمله کسانی بودند که سوار کشتی نوح شده و نجات یافتند.

سرو باستانی باشت

بعد از طی راستای 35 کیلومتری از غرب شهر باشت در حد فاصل روستاهای تلچگاه و کوهسرک به روستای تاریخی لار می رسیم. با گذشت از میان روستا و طی راستا به سمت تنگ آبگرمکان و عبور از کنار چشمه زیبا و پر آب آبگرمکان با پشت سر گذاشتن جاده های پرپیچ و خم، چشم نواز و صعود به ارتفاعات به دشتی بسیار وسیع و یکدست می رسیم که دشت لار نامیده می گردد. منطقه به دلیل ارتفاع 1400 متری از سطح دریا هوای خنکی دارد و پوشیده از درختان سر به فلک کشیده و کهنسال بلوط می باشد. از مهم ترین آثار طبیعی و تاریخی وجود درخت کهنسال سرو است که به اسم قدیمی ترین درخت سرو ایرانی شناخته شده است. سرو ایرانی به اسم نماد استقامت و سرفرازی ایرانیان توصیف می گردد. درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و صندلی ویژه ای در میان مردم دارد.

این درخت به اسم یک درخت همیشه سرسبز و پایدار حتی در سرما پایداری می نماید. درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشت شده است. سرو لار در شهرستان باشت یکی از نمونه های کهنسال این درخت است. این در خت کنار بقعه امامزاده سید محمد قرار گرفته است و در نزد اهالی منطقه از احترام خاصی برخور دار است. در کنار این درخت کهنسال کتیبه ها ودست نوشته هایی از دوران مختلف و بعلاوه آتشکده زرتشت وجود دارد.

پس از تحقیقات دو ساله کارشناسان و نمونه برداری های DNA از درخت سن آن 2774 سال تخمین زده شده است. ارتفاع این درخت هفت متر و 45 سانتیمتر و دور تنه آن هفت متر است که یکی از سه درخت کهنسال ایران می باشد. منبع تامین آب این سرو به صورت طبیعی و اطراف آن با سنگ حصارکشی شده و هم چنین آثار تاریخی و باستانی هم چون آتشکده زرتشتیان، گنبدها و آب انبارهای قدیمی و قبرستان قدیمی مخصوص زرتشتیان در اطراف آن قرار گرفته است.

چنار کهنسال، پیرترین موجود زنده تهران

در گوشه ای از مرکز، کنار امامزاده یحیی چنار زنده ای نفس می کشد که عمری بیش از پیدایش مرکز دارد. در واقع این چنار دیر زمانی قبل از آنکه هنوز در تهران آثار شهرنشینی پیدا گردد، همه چیز را زیر نظر داشت و تنها شاهدی است که تاریخ تهران را از 900 سال پیش تا کنون دیده و اگر زبان داشت حتما خاطرات شنیدنی را برای مان تعریف می کرد. این چنار کهن در صحن امامزاده یحیی در محله عودلاجان جاخوش نموده و با زنجیر تحت مراقبت ویژه است! بنای امامزاده یحیی در محله عودلاجان تهران در واقع متعلق به ابوالقاسم عزالدین یحیی و برادرش محمد است که با 15 واسطه به امام چهارم حضرت امام سجاد(ع) می رسند.

به عقیده بعضی، همان طور که در کتاب شریف رضی مطرح شده است، حضرت یحیی از فرزندان امام سجاد(ع) است، ولی بر روی صندوق قبر بقعه، نام یحیی بن زید، فرزند امام حسن مجتبی(ع) آمده است. امامزاده یحیی از عظیم ترین علمای شیعه زمان خود و ازنقبای شهرهای قم، ری و آمل بوده است. قدیمی ترین اثر منقول در آستان امام زاده یحیی، صندوق چوبی روی مرقد است که بر روی آن تاریخ 895 (ه.ق) ثبت شده است و آن طور که در کتیبه به آن اشاره شده به دستور ملک شاه غازی و در سال 895 (ه. ق.) به وسیله دو برادر به نام های استاد حسین و استاد محمد لواسانی ساخته شده است.آنچه که این امامزاده را از سایر امامزاده های مرکز متمایز نموده، وجود کهن ترین درخت چنار تهران است.

مورخان از این چنار به اسم سومین چنار عظیم تهران یاد نموده اند. این درخت که با زنجیر قسمت هایی از آن را بسته اند تا بیشتر از این در هم نشکند، چندان شباهتی هم به چنار ندارد، چراکه فرورفتگی در داخل درخت دیده می گردد و آن را از شمایل چنارهای دیگر متمایز نموده است. بعلاوه آثاری از دخیل و قفل ها روی شاخه های نیمه خشکیده این چنار تاریخی دیده می گردد.این درخت چنار کهن با قدمت 900 سال در جوار صحن مخصوص بانوان امام زاده یحیی با قطر هفت متر قرار گرفته است. تعداد این چنارها سه تا بوده که یکی در خیابان و مزاحم رفت وآمد بوده و شهرداری آن را بریده و دیگری هم خشک شده است. درخت به جای مانده با تعداده یک و در سال 1330 در فهرست وزارت فرهنگ و اداره باستان شناسی به ثبت رسیده است.

به گفته یکی از اهالی محل امامزاده، در سال های گذشته کفاشی داخل این درخت را سوراخ نموده بود و در آنجا مشغول کفاشی و زندگی بود و حتی شب ها در همان درخت می خوابید که حدود 30سال گذشته این محل را ترک نموده و کسی از او خبر ندارد، اما در مقابل بعضی بر این باورند که حفره عظیم و سیاه درخت، به دلیل دود شمع و چراغ های نذری است.

درخت چنار شهر خامنه، پیرترین چنار جهان

چنار خامنه، درختی از گونه platanus است که بومی نیم کره شمالی است. این درخت بومی اروپای شرقی و جنوبی در منطقه ها مختلف ایران هم دیده می گردد. درخت چنار از جمله درختانی است که در شرایط محیطی مناسب عمر و رشدی زیاد دارد. درخت چناری در شهر خامنه در هفتاد کیلومتری غرب تبریز وجود دارد که عمر آن به 1700 سال می رسد کهنسال ترین درخت چنار کره زمین شناخته شده است.

دومین درخت کهنسال چنار در روستای نخور ترکمنستان است که عمری 1500 ساله دارد. درخت چنار در منطقه ها مختلف ایران به ویژه در منطقه ها پرآب به اسم درخت مقدس شناخته می گردد. در تاریخ ایران باستان هم اشاراتی به چنار شده است که تقدس آن را بیشتر می نماید. در ایران قدیم، چنار مظهر غنا و باروری و سرسبزی طبیعت بوده است. این درختان در غرب خامنه و در محله چنار واقع شده اند. یکی از این درختان با 1700 سال عمر در مظهر قناتی به همین نام واقع شده که به سبب وقوع حوادث طبیعی از جمله صاعقه چندین بار دچار آتش سوزی شده و نیمی از تنه آن هم به همین خاطر از بین رفته است.

با مشاهده تنه سیاه و زغالی شکل این درخت می توان واقعه طبیعی را که سالیان پیش اتفاق افتاده است مشاهده کرد. قطر این درخت در جایی که با زمین در تماس است به 5 متر و 30 سانتی متر و ارتفاع آن به 10 متر می رسد. هم اینک تنها شاخه زنده این درخت که در سمت راست آن واقع است، به وسیله یک ستون آهنی و چهار تیر چوبی محافظت می گردد. درخت چنار بعدی در فاصله 30 متری از درخت عظیمتر واقع شده است و قطر آن کمی بیش از دو متر است که ارتفاعی حدود 25 متر دارد. عمر این درخت که به دلیل ارتفاع بلندش از هر نقطه شهر خامنه قابل مشاهده است، به 850 سال می رسد. این درختان شاهد حوادث و وقایع متعددی در طول تاریخ بودند نقل قول های فراوانی در زبان عامه مردم در خصوص این درختان شنیده می گردد که نشانگر آن است که این درختان جزو فرهنگ شهر خامنه شده اند.