تجربیات پیروز تور رفاهی و مالیاتی درجهان زیر ذره بین - وبلاگ سیما

به گزارش وبلاگ سیما، خبرنگاران: این روزها اقتصاد ایران با دو موضوع گره خورده است: معافیت های مالیاتی و جاماندگان از سبد معیشتی. بحث اول در خصوص اعطا یا تمدید معافیت مالیاتی بعضی صنوف و اقشار در لایحه بودجه 99 است که دو نظر در خصوص آنها وجود دارد.

به گزارش وبلاگ سیما نظر اول این است که دولت برای حمایت از بعضی بخش ها، باید این معافیت ها را ادامه دهد و نظر دوم بر این باور است که این افراد، درآمدهای بالایی دارند و بنابراین نباید از امتیاز اقتصادیاتی برخوردار باشند. موضوع دوم، جاماندگان از سبد معیشتی دولت هستند. در این باره نیز دسته ای معتقدند دولت به 60 میلیون نفری که مستحق تر نسبت به افراد دیگر جامعه بوده اند، یارانه حمایتی پرداخت نموده است و دسته دوم می گویند مکانیزم صحیحی برای شناسایی وجود نداشته و خطر جاماندگی افراد مستحق و پرداخت به غیرمستحقان وجود دارد. با این شرایط مدلی هست که هر دو مساله را حل نماید؟ بله. تجربه بسیاری از کشورها از جمله آمریکا و انگلیس نشان می دهد سیستم اقتصادیاتی مبتنی بر اظهارنامه های شخصی و مجموع درآمد خانوار می تواند علاوه بر اینکه ضریب فرار اقتصادیاتی را کاهش دهد، مدل حمایتی دولت را نیز بهینه تر کند. با استقرار این نظام اقتصادیاتی و ترکیب آن با نظام رفاهی، دولت به یک بستر اطلاعاتی جامع از درآمد افراد دست می یابد که می تواند با استفاده از آن، به جای اعطای کور معافیت اقتصادیاتی، سیاست های بازتوزیعی را دقیق تر کند.

مدت هاست یکی از داغ ترین بحث های کشور، بحث یارانه ها و به طور کلی طرح های رفاهی برای بهبود شرایط معیشت خانوارهای کم درآمد و اقشار آسیب پذیر است. بسیاری از اقتصاددانان و کارشناسان تاکنون نقدهای زیادی بر شیوه پرداخت یارانه در کشور داشته اند. یکی از راه های شناخت روش های بهینه یاری به خانواده های کم درآمد، مرور تجربه کشورهای دیگر در این زمینه است. طرح تخفیف اقتصادیات بردرآمد (EITC) یک برنامه ترکیبی رفاهی-اقتصادیاتی در آمریکا است که در بزرگ ترین اقتصاد جهان به همین منظور در حال انجام است. هدف این طرح کاهش مقدار دیون اقتصادیاتی برای خانواده های کم درآمد است. این طرح بر اساس سه عامل اصلی درآمد سالانه، تعداد فرزندان وابسته و شرایط تاهل به افراد متقاضی تعلق می گیرد و مکانیزم اعتباری که دولت به افراد اعطا می نماید به شیوه ای است که انگیزه افراد برای اشتغال به کار برای ساعات بیشتر را افزایش می دهد. نتایج مطالعات نیز نشان می دهد این طرح تا حد قابل قبولی پیروز بوده است. در انگلستان نیز طرح مشابهی با نام WTC وجود دارد. این سیستم یک نظام یکپارچه اقتصادیاتی-رفاهی است که با هدف حمایت از اقشار آسیب پذیر طراحی شده است. جزئیات این طرح نیز در روزهای آینده توسط جهانی اقتصاد آنالیز خواهد شد. در این گزارش جزئیات طرح آمریکایی EITC آنالیز خواهد شد.

طرح تخفیف اقتصادیات بر درآمد آمریکا

برنامه تخفیف اقتصادیات بر درآمد (EITC) برنامه ای اقتصادیاتی و رفاهی است که دولت فدرال آمریکا سال هاست در جهت امنیت اقتصادی خانوارهای کم درآمد به ویژه خانوارهایی که دارای فرزند هستند، به اجرا گذاشته است. اولین نکته ای که در خصوص این برنامه باید به آن اشاره نمود این است که این تخفیف صرفا به اقتصادیات دهندگان تعلق می گیرد. سه شاخص اساسی برای مقدار این تخفیف برای خانواده ها از سوی دولت در نظر گرفته می گردد. سطح درآمد، شرایط تاهل درخواست نمایندگان و تعداد فرزندان وابسته سه عاملی هستند که با توجه به شرایط هر شخص سقف درآمدی و مقدار تخفیف اقتصادیاتی که به او تعلق می گیرد متفاوت است. منظور از فرزند وابسته این است که علاوه بر فرزندان خود خانواده، بچه هایی نیز که به عنوان فرزندخوانده تحت سرپرستی هستند نیز مشمول این طرح می گردد. این قانون در ایالات متحده سابقه 45 ساله دارد و در سال 1975 بود که این قانون به تصویب رسید و ایالت رودآیلند در شمال شرقی کشور در سال 1986 اولین ایالتی بود که شاهد اجرا شدن این قانون بود. برنامه EITC در حقیقت مقدار دیون اقتصادیات بر درآمد برای اشخاص را کاهش می دهد و طبق قانون اگر تخفیف اقتصادیاتی که برای شخص در نظر گرفته می گردد بزرگ تر از بدهی اقتصادیاتی او باشد، این مابه التفاوت نیز قابل استرداد به شخص است. افراد برای احراز مشمول شدن در این برنامه باید برای نهاد سرویس درآمد داخلی آمریکا (IRS) اظهارنامه پر نمایند و در صورت احراز صلاحیت مشمول این طرح خواهند شد. مقدار اعتبار اقتصادیاتی که برای هر شخص لحاظ می گردد، هر سال بر اساس شاخص های در نظر گرفته شده متفاوت است. بعضی از تخمین ها حاکی از آن است که 20 درصد افراد دارای صلاحیت این برنامه که اکنون مشغول به کار هستند، برای این برنامه درخواستی ارائه نداده اند و دولت برای بهبود نرخ مشارکت روزی را به عنوان روز یادآوری برای این طرح انتخاب نموده است.

شرایط احراز صلاحیت

دولت آمریکا چه شرایطی را برای شهروندان خود در نظر گرفته است تا بتوانند مشمول این طرح شوند و از طرفی فلسفه پشت این شرایط چیست و سیاست گذاران آمریکایی چه اهدافی را در این پروژه دنبال می نمایند و اینکه آیا این طرح تاکنون پیروز بوده است؟ در جواب به سوال اول یعنی شرایط احراز صلاحیت با توجه به جدیدترین آمار به دست آمده برای خانوارهای آمریکایی در سال 2019، خانوارهای دارای فرزند که درآمد سالانه کمتر از 41 هزار دلار تا 56 هزار دلار- بسته به تعداد فرزند و شرایط تاهل- دارند مشمول این طرح خواهند شد. همچنین خانوارهای با درآمد پایین که فرزندی نیز ندارند مشمول این طرح می شوند، اما شرایط برای این خانوارها سختگیرانه تر و محدودتر است. به عنوان مثال در امسال میلادی برای افرادی که فرزند وابسته ای ندارند، درآمد سالانه پایین تر از 15 هزار و 500 دلار یا برای زوج های بدون فرزند درآمد پایین تر از 21 هزار دلار شرط درآمدی احراز صلاحیت برای این طرح است. ضمناً افراد دارای شرایط طرح اعتباری اقتصادیات بر درآمد که بدون فرزند هستند، مشمول نرخ پایین تری از معافیت اقتصادیاتی می شوند. همان طور که معین است، یکی از اهداف اصلی سیاست گذار موضوع بچه ها است و صرف داشتن فرزند سقف درآمدی را بسیار بالاتر و نرخ معافیت از اقتصادیات را نیز بسیار سخاوتمندانه تر می نماید. طبق آمار دولت فدرال در سال اقتصادیاتی 2019 بیشتر از 25 میلیون خانواده یا فرد شاغل از مزایای این طرح بهره مند شده اند و مجموعا حدود 61 میلیارد دلار از این طرح اعتبار دریافت نموده اند.

مکانیزم اجرای طرح

مقدار تخفیف اقتصادیاتی که دولت فدرال برای هر فرد پذیرفته شده در این طرح در نظر می گیرد طبق سه شاخص اصلی شرایط تاهل، درآمد فرد متقاضی و تعداد بچه ها وابسته است. اما رویه تعلق دریافت این یاری اقتصادی به افراد و خانوارهای آمریکایی به چه صورت است؟ مرور نمودارهای این طرح برای افرادی که شرایطشان برای این طرح احراز شده است نشان می دهد، از اولین دلاری که به عنوان درآمد فرد در نظر گرفته می گردد، فرآیند تخصیص اعتبار یا تخفیف اقتصادیاتی به آن فرد شروع می گردد. با بیشتر شدن درآمد فرد مقدار تخفیف اقتصادیاتی که دولت فدرال به او می دهد افزایش می یابد تا جایی که به یک مقدار ماکزیمم می رسد. اگر مقدار درآمد فرد از مقدار ماکسیمم درآمدی که دولت در نظر گرفته باشد بیشتر باشد، دوباره نرخ تخفیف اقتصادیاتی رو به کاهش می رود تا اینکه درآمد از سقف درآمدی معین شده توسط دولت بالاتر رود که در این صورت دیگر این شخص از دایره شمول این طرح خارج می گردد. با ذکر یک مثال این مکانیزم پرداخت اعتبار اقتصادیاتی معین می گردد. به عنوان مثال اگر فردی که دارای دو فرزند وابسته است و اظهارنامه اقتصادیاتی خود را به صورت فردی پر نموده باشد درصورتی که درآمدش کمتر از 46 هزار دلار در سال باشد، می تواند مشمول این طرح گردد. اما مقدار تخفیف اقتصادیاتی بسته به اینکه درآمد او در کجای این بازه است، متفاوت محاسبه می گردد. مقدار تخفیف اقتصادیاتی از درآمد یک دلار تا اواسط بازه به صورت افزایشی رشد می نماید و پس از آن کاهنده می گردد. یعنی کسی که با شرایط بالا مشمول این طرح گردد و درآمد 18 هزار دلاری داشته باشد تخفیف اقتصادیاتی بیشتری از کسی دریافت می نماید که درآمد 10 هزار دلاری دارد. سیاست گذار این امکان را به شهروندان آمریکایی به ویژه زوج ها داده است تا اظهارنامه خود را به صورت فردی (Single) پر نمایند. امکان دارد بعضی از زوج ها اظهارنامه خود را به دلایلی از جمله بیشتر شدن معافیت اقتصادیاتی، به صورت فردی پر نمایند. سوالی که پیش می آید این است که چرا این طرح به این صورت اجرا می گردد و به طور مثال به همه افراد یاری یکسان پرداخت نمی گردد؟ چرا با افزایش درآمد در بعضی از بازه ها مقدار تخفیف اقتصادیاتی افزایش می یابد؟

مشوقی برای کار بیشتر

سیاست گذار آمریکایی در کنار هدف اصلی خود در این طرح یعنی یاری به خانواده های با درآمد پایین و متوسط، اهدافی جانبی نظیر تشویق جامعه به کار بیشتر را نیز مد نظر قرار داده است. در حقیقت فلسفه مکانیزم پرداختی طرح تخفیف اقتصادیات بر درآمد، تشویق افراد به کار بیشتر است. به همین دلیل است که مقدار اعتبار دریافتی برای فرد و خانوار در این طرح با هر دلار درآمد بیشتر افزایش می یابد تا جایی که به سقف معین شده برسد. این طرح در واقع افراد را تشویق می نماید تا به نیروی کار ایالات متحده بپیوندند و ضمناً انگیزه ای برای شاغلان با درآمد پایین است تا ساعت کار خود را افزایش دهند تا بتوانند از اعتبار بالاتری در این برنامه برخوردار باشند. تحلیلگران بر این باورند که این شاخصه انگیزشی باعث شده است تا طرح EITC طرحی پیروز قلمداد گردد. مطالعات نشان می دهد طرح اعتباری اقتصادیاتی در طول عمر خود سبب شده است تا افراد مخصوصا والدین مجرد، داوطلب حضور در بازار کار شوند به خصوص زمانی که بازار کار از شرایط خوبی برخوردار است. به عنوان مثال طی مطالعه ای که در آمریکا انجام شد معین شد که گسترش طرح EITC در دهه نود میلادی نقش بسیار مهمی در شاغل شدن مادرانی که به تنهایی فرزندی را بزرگ می نمایند داشته است. اما این برنامه همیشه در آمریکا زمینه ای برای گفت وگوی موافقان و مخالفان چنین طرح هایی را به وجود آورده است و هرکدام از طرفین با تکیه بر استدلال های خود له و علیه این طرح سعی در قانع کردن طرف مقابل داشته اند.

گفتمان موافقان طرح

موافقان این طرح به طور کلی استدلال های خود را برای دفاع از این طرح در چهار زمینه مطرح می نمایند. اولین موضوعی که موافقان بر آن تاکید می نمایند اثر محرک این طرح بر اقتصاد آمریکا است. آنها معتقدند که این طرح و مخصوصا قابلیت بازپرداخت پول به افراد سبب تزریق پول بیشتر به چرخه اقتصادی این کشور می گردد و این موضوع چه در کوتاه مدت و چه در بلندمدت سبب تحریک اقتصاد می گردد. دومین علتی که موافقان بر آن دست می گذارند عامل انگیزشی این طرح برای نیروی کار است. با توجه به اینکه با افزایش درآمد اعتبار هر فرد در این طرح افزایش پیدا می نماید، افراد انگیزه بیشتری برای کار پیدا می نمایند. بر اساس مطالعات اجرا شده پنج صنعت اصلی که دریافت نمایندگان این طرح در آن مشغول به کارند، عبارتند از: تجارت خرده فروشی، بخش مراقبت های بهداشتی، خدمات غذایی و بخش مسکن و بخش ساخت و فراوری. سومین دلیلی که موافقان را بر آن داشته است تا از این طرح دفاع نمایند مسائل مربوط به بچه ها است. کارشناسان عقیده دارند که این طرح با آزاد کردن منابع بیشتر برای خانوار سبب می گردد تا هزینه های مربوط به مراقبت از بچه ها افزایش یابد. با یادآوری این نکته که سیاست گذار این طرح برای افرادی که دارای فرزند هستند، تخفیف بسیار بیشتری قائل است، پایه های این استدلال تقویت می گردد. تحقیقات نشان می دهد مادران تنها در آمریکا، به ویژه آنهایی که درآمد پایینی دارند، تحت تاثیر این طرح علاقه بیشتری به استخدام و افزایش درآمد خود دارند. آخرین عاملی که مورد توافق موافقان این طرح است بهبود پس انداز خانوارها است که در آینده منجر به مسائل کمتر برای مشمولان این طرح می گردد. موسسه IRS این امکان را برای کسانی که شامل بازپرداخت می شوند، ایجاد نموده است تا پول خود را به عنوان سپرده در حساب پس انداز نمایند یا اوراق قرضه بخرند.

استدلال مخالفان

در کنار موافقان این طرح مخالفانی نیز در محافل آمریکایی وجود دارند. مخالفان یکی از پیامدهای این طرح را پرداختی های زیاد دولت عنوان می نمایند که به هر صورت درآمدهای دولت را کاهش می دهد. یکی از مسائل دیگری که مسوولان ایالات مختلف در آمریکا به این طرح مربوط می دانند، افزایش مخارج و افزایش کسری بودجه است. به همین دلیل ایالت های میشیگان و ویسکانسین به دلیل محدودیت های اقتصادی که در سال 2011 با آن روبه رو بودند، دست به کاهش نرخ تخفیف اقتصادیات بر درآمد زدند. دو ایالت کنکتیکت و کارولینای شاقتصادی نیز در سال 2013 دست به اقدامی مشابه زدند. آخرین محل بحث منتقدان اضافه پرداخت هایی است که به دلیل خطاهای فرآیندی در این برنامه رخ می دهد. بازرس خزانه داری اداره امور اقتصادیاتی تخمین زده است که در سال اقتصادی 2013، نرخ خطای صدور تخفیف اقتصادیاتی بین 22 تا 26 است. حدسیات نشان می دهد، مقدار دلاری این خطا بین 13 تا 15 میلیارد دلار برای یک سال بوده است. دلایل اصلی این خطاهای پرداختی، گزارش اشتباه در مقدار درآمد، خطا در گزارش تعداد فرزندان وابسته و اشتباه در درج شرایط تاهل عنوان شده است. البته معین نیست چه مقدار از این خطاها اقدامات فریبکارانه و کلاهبردارانه باشد. یکی از راه هایی که در گذشته برای مقابله با این اشتباهات صورت گرفت، اجرای این برنامه بدون بازپرداخت بود. اما بعد از آن ایالت دلاور (Delaware) که این طرح را اجرا نموده بود، گزارش داد که درصد خطاها تغییر قابل توجهی نداشته است.

کاهش فقر

آیا این طرح به طور کلی پیروز بوده است؟ گزارشی که از نتیجه این طرح رفاهی در سال 2017 منتشر شده است نشان می دهد EITC توانسته است 7/ 5 میلیون نفر در ایالات متحده را از فقر نجات دهد که از این تعداد 3 میلیون نفر کودک بوده اند. بدون طرح اعتباری اقتصادیات بر درآمد، تعداد بچه ها فقیر در آمریکا می توانست تا 25 درصد بیشتر باشد. ضمناً این طرح توانسته است شدت فقر را برای 5/ 19 میلیون نفر دیگر کاهش دهد که این گروه نیز شامل 3/ 7 میلیون کودک است. بعضی تحلیلگران در آمریکا معتقدند این طرح بیشتر از طرح های مشابه پیروز عمل نموده است. تاثیر این طرح بر کاهش فقر از دو جبهه عمل نموده است. یکی به وسیله تخفیف اقتصادیاتی و تاثیری که در افزایش درآمد خانوار دارد و دوم با تشویق به کار بیشتر افراد کم درآمد. با توجه به سطح حداقل حقوق دولت فدرال، تعداد قابل توجهی از خانوارها اگر مشمول طرح EITC و هم چنین طرح کوپن غذایی معروف به SNAP شوند، این قابلیت را دارند تا از خطر فقر نجات پیدا نمایند. فرار از تله فقر اهمیت بسیار زیادی برای بچه ها و نوجوانان دارد. مطالعات نشان داده است با نجات هر خانواده از فقر نه تنها شرایط کنونی نوجوانان بهبود می یابد، بلکه این تحول در آینده کودک، با بهتر کردن شرایط سلامت، احتمال بیشتر برای تحصیلات بالاتر، پیروزیت کاری و درآمد بیشتر در بزرگسالی خود را نشان می دهد. بعضی از مطالعات که هنوز در جریان هستند، اثبات می نماید بچه هایی که از خدمات این طرح استفاده نموده اند عملکرد بهتری در مدرسه و نرخ بالاتری در قبولی کالج ها دارند. توزیع بهتر ثروت یکی از اهداف چنین طرح هایی در کشورهای مختلف است. یکی از شاخص هایی که با آن این پدیده را اندازه گیری می نمایند شاخص Suits است. این شاخص بین 1- تا 1+ است و هرچه مقدار این شاخص مثبت تر باشد، نشان دهنده این است که منافع حاصل از بازتوزیع بیشتر به اقشار کم درآمد رسیده است. طبق پژوهشی که در سال 2006 انجام شد معین شد مقدار این شاخص برای طرح EITC در حد 87/ 0 است که نشان دهنده پیروزیت چشمگیر این طرح برای دهک های پایین درآمدی است. مطالعات نشان می دهد مقدار این شاخص برای طرح اعتبار اقتصادیات بر درآمد بسیار بیشتر از طرح های مشابه خود است. ضریب جینی نیز شاخصی است که مقدار نابرابری درآمدی را اندازه گیری می نماید. این شاخص بین اعداد صفر و یک نوسان دارد و هر چه این شاخص به عدد یک نزدیک تر باشد به معنای توزیع نابرابر ثروت است. در مطالعه دیگری که در سال 2010 اجرا شده است، تاثیر این طرح بر کاهش ضریب جینی نیز به اثبات رسیده است.